ราชัญยคาถา

๔๐. ธ น า ค า ร โ ค ก ร ะ บื อ


โคมหึงสะธะนาคารํ ฐปิตํ วรราชินา
กสิปุตฺตานมตฺถาย กสิกมฺมํ ปวตฺติตํ.

โคมะหึงสธนาคารัง ฐะปิตัง วะระราชินา
กะสิปุตตานะมะตัถายะ กะสิกัมมัง ปะวัตติตัง.

พระองค์ทรงจัดตั้งธนาคารโคกระบือ
เพื่อประโยชน์แก่เกษตรกรทั้งหลาย
เกษตรกรรมได้ดำเนินไปอย่างดียิ่ง



(ปถฺยาวตฺตคาถา)

 

๔๑. ปั ญ ห า ดิ น


วปสฺส นาลํ ยํ วตฺถุ ตํ วตฺถุ พุทฺธิยา กตํ
นานาวิธํ ผลํ เทติ เตนสฺส อานุภาวเน

วะปัสสะ นาลัง ยัง วัตถุ ตัง วัตถุ พุทธิยา กะตัง
นานาวิธัง ผะลัง เทติ เตนัสสะ อานุภาวะเน.

พื้นที่ที่ไม่เหมาะต่อการเพาะปลูก
ถูกปรับปรุงด้วยองค์ความรู้
จึงให้ผลผลิตต่างๆ ด้วยพระปรีชาสามารถของพระองค์



(ปฐมมการวิปุลาคาถา)

คำว่า “อานุภาวเน” เป็นการสับเปลี่ยนตำแหน่งเสียงตามรูปแบบของคาถา
โดยมีคำเดิมเป็น “อานุภาเว” เหมือนคำว่า “ตํกาลวจนิจฺฉยา” ที่มีคำเดิมเป็น “ตํกาลวจนิจฺฉาย”

 

๔๒. ห ญ้ า แ ฝ ก


ทีฆปาทา พีรณานิ รกฺขนฺติ เตน มตฺติกํ
โส ตํ อานตฺวา มตฺติกํ รกฺขาเปติ มหาชเน.

ทีฆะปาทา พีระณานิ รักขันติ เตนะ มัตติกัง
โส ตัง อานตฺวา มัตติกัง รักขาเปติ มะหาชะเน.

หญ้าแฝกมีรากยาวจึงช่วยรักษาดิน
พระองค์ทรงนำเอาหญ้าแฝกนั้น
มาให้ประชาชนใช้รักษาดิน



(ปฐมมการตติยการวิปุลาคาถา)

 

๔๓. ป ร า ช ญ์ แ ห่ ง น้ำ


อุทกญฺญู มหาราชา มนสากาสิ โอทกํ
ชีวิกาย อลํกตฺวา มหาชนํ สุขาปเย.

อุทะกัญฺญู มะหาราชา มะนะสากาสิ โอทะกัง
ชีวิกายะ อะลังกัตวา มะหาชะนัง สุขาปะเย.

พระองค์ทรงเป็นปราชญ์แห่งน้ำ
ทรงสนพระราชหฤทัยในเรื่องของน้ำ
ทรงกระทำอย่างเหมาะสมเพื่อการเลี้ยงชีพของประชาชน
ทรงทำให้ประชาชนมีความสุข



(ปถฺยาวตฺตคาถา)

 

๔๔. ฝ น ห ล ว ง


อภูโต ปากฏีโภติ เตนสฺส จินตะวิธินา
อโหสิ ราชญฺญวสฺโส กนฺตาโร เกน ปูริโต.

อะภูโต ปากะฏีโภติ เตนัสสะ จินตะวิธินา
อโหสิ ราชัญญวัสโส กันตาโร เกนะ ปูริโต.

สิ่งที่ไม่เคยปรากฏก็กลายเป็นสิ่งที่ปรากฏ
ดังนั้น ด้วยแนวพระราชดำริของพระองค์
จึงได้มีฝนหลวง
ในที่แห้งแล้งกันดารก็เต็มไปด้วยน้ำ



(ตติยรการวิปุลาคาถา)

 

๔๕. น้ำ ท่ ว ม


อุทกํ ปุรํ’ถรติ กปิโน กโปลํ สรํ
ยุตฺตวตฺถํ ขณาเปสิ กปิกโปลสงฺขตํ.

อุทะกัง ปุรังถะระติ กะปิโน กะโปลัง สะรัง
ยุตตะวัตฺถัง ขะณาเปสิ กะปิกะโปละสังขะตัง.

เมื่อน้ำท่วมพระนคร ทรงระลึกถึงแก้มลิง
จึงทรงให้ขุดพื้นที่ที่เหมาะสม
จัดทำเป็น “แก้มลิง” เพื่อรองรับน้ำที่หลากมา



(ปฐมมภการวิปุลาคาถา)

 

๔๖. ป่า สั ก ช ล สิ ท ธิ์


สกฺกวนชลสิทฺธิ- เสตุ รญฺญา สาริโต
ทโกตฺถรวารณาย กสิกมฺมหิตาย จ.

สักกะวะนะชะละสิทธิ- เสตุ รัญญา สุการิโต
ทะโกตถะระวาระณายะ กะสิกัมมะหิตายะ จะ.

พระองค์ทรงให้สร้างเขื่อนป่าสักชลสิทธิ์
เพื่อป้องกันน้ำท่วม
และเพื่อประโยชน์ต่อการเกษตรด้วย



(ปฐมสการตติยรการวิปุลาคาถา)

 

๔๗. กั ง หั น น้ำ


วาริวตฺตนยนฺเตน ปูติวารี สุวาริกํ
อกาสิ วิธินาเนน ราชญฺโญ โลกวณฺณโต

วาริวัตตะนะยันเตนะ ปูติวาริง สุวาริกัง
อะกาสิ วิธินาเนนะ ราชัญโญ โลกะวัณณิโต.

ทรงทำน้ำเน่าเสียให้เป็นน้ำดี
ด้วยเครื่องกังหันน้ำ “ชัยพัฒนา”
พระองค์ทรงได้รับการยกย่องจากประชาคมโลก
ด้วยวิธีการนี้



(ปถยาวตฺตคาถา)

 

๔๘. ส ม า น ส า มั ค คี


ทิฏฺฐิยา ปชา ภิชฺชนฺติ อญฺญมญฺญวิเหฐกา
โส ราชา อนุกมฺปาย ภินนานํ สนฺธิตํ กริ.

ทิฏฐิยา ปะชา ภิชชันติ อัญญะมัญญะวิเหฐะกา
โส ราชา อนุกัมปายะ ภินนานัง สันธิตัง กริ.

เมื่อประชาชนแตกแยกกันทางความคิด
เบียดเบียนทำร้ายกันกัน
พระองค์ทรงเอื้อเอ็นดู
ทรงกระทำเพื่อความสมานสามัคคี
ของประชาชนที่แตกแยกกัน



(ปฐมมการวิปุลาคาถา)

 

๔๙. จ ร า จ ร


ยาเนน คมนํ ยนฺติ ทุกฺขํ ยนฺติ อสปฺปนา
วิเจยฺย ยุคฺตมคฺคํ โส กาเรสิ รฏฺฐการเก.

ยาเนนะ คะมะนัง ยันติ ทุกขัง ยันติ อะสัปปะนา
วิเจยยะ ยุตตะมัคคัง โส กาเรสิ รัฏฐะการะเก.

ประชาชนต่างเดินทางด้วยยวดยาน
แต่ประสบทุกข์เพราะการจราจรติดขัด
พระองค์ทรงพิจารณาแล้วให้หน่วยงานของรัฐ
จัดสร้างเส้นทางที่เหมาะสม



(ปถฺยาวตฺตคาถา)

 

๕๐. น้ำ มั น


กลิมา มตฺติกาเตลา เอวรูปํ อจินฺตยิ
ยุตฺตสํสฏฺฐเตลํ โส กาเรสิ ยุตฺตพีชโต.

กะลิมา มัตติกาเตลา เอวะรูปัง อะจินตะยิ
ยุตตะสังสัฏฐะเตลัง โส กาเรสิ ยุตตะพีชะโต.

น้ำมันดินมีข้อเสีย
พระองค์ทรงพระราชดำริถึงสภาพการณ์นั้น
จึงทรงให้ผลิตน้ำมันที่ผสมกันอย่างถูกส่วน
จากพืชที่เหมาะสม



(ปถฺยาวตฺตคาถา)

 

๕๑. ช า ว เ ข า


ปพฺพตฏฺฐํ มหาชนํ อยุตฺตพีชโต นยํ
ยุตฺตพีชํ ปเวเทสิ ปาเปสิ ตํ มหาสุขํ.

ปัพพะตัฏฐัง มะหาชะนัง อะยุตตะพีชะโต นะยัง
ยุตตะพีชัง ปะเวเทสิ ปาเปสิ ตัง มะหาสุขัง.

ทรงนำประชาชนชาวเขาออกมาจากพืชที่ไม่เหมาะสม
ทรงสอนให้รู้จักพืชที่เหมาะสม
ทรงทำให้ชาวเขามีความสุขยิ่ง



(ปฐมชการวิปุลาคาถา)

 

๕๒. โ ค ร ง ก า ร พ ร ะ ร า ช ดำ ริ


ราชญฺญจินฺติตะกมฺมํ ฐเปสิ วิวิธํ พหุ
ชนานํ ชีวิกตฺถาย ชนานญฺจ สุขาปเย.

ราชัญญะจินติตะกัมมัง ฐะเปสิ วิวิธัง พะหุ
ชะนานัง ชีวิกัตถายะ ชะนานัญจะ สุขาปะเย.

ทรงให้ตั้งโครงการพระราชดำริจำนวนหลากหลาย
เพื่อประโยชน์การประกอบอาชีพแก่ประชาชน
และทรงช่วยให้ประชาชนเป็นสุข



(ปฐมสการวิปุลาคาถา)

 

๕๓. ศู น ย์ ศึ ก ษ า ก า ร พั ฒ น า


สวฑฒนสิกฺขาลยา ฐปิตา วรราชินา
นานาฐาเน วฑฺฒนาย อตฺถาย รฏวาสินํ.

สะวัฑฒะนะสิกขาละยา ฐะปิตา วะระราชินา
นานาฐาเน วัฑฒะนายะ อัตถายะ รัฏฐะวาสินัง.

พระองค์ทรงให้ตั้งศูนย์ศึกษาการพัฒนาทั้งหลาย
ในที่ต่างๆ เพื่อการพัฒนา
อันจะเป็นประโยชน์แก่พสกนิกร



(ปฐมตการตติยรการวิปุลาคาถา)

 

๕๔. ก า ร แ พ ท ย์


เวชชฺกิจฺจํปตฺถมฺภิตํ สาทรํ เตน ราชินา
นานาเทเส รฏฐิกานํ นิโรคตาย วตฺตติ.

เวชชะกิจจังปัตถัมภิตัง สาทะรัง เตนะ ราชินา
นานาเทเส รัฏฐิกานัง นิโรคะตายะ วัตตะติ.

กิจการทางการแพทย์ซึ่งได้รับพระบรมราชูปถัมภ์
จากพระองค์อย่างใส่พระราชหฤทัย
ได้ดำเนินไปเพื่อขจัดโรคภัยให้แก่ประชาชน
ในท้องถิ่นต่างๆ



(ปฐมตการตติยรการวิปุลาคาถา)

 

๕๕. พ ร ะ ไ ต ร ปิ ฎ ก ค อ ม พิ ว เ ต อ ร์


โคภิตาติเตปิฏกํ สุกตํ รฏฐการินา
สงฺคหํ ตสฺส ราชญฺโญ เทติ สิกฺขาย โสตุนํ.

โคภิตาติเตปิฏะกัง สุกะตัง รัฏฐะการินา
สังคะหัง ตัสสะ ราชัญโญ เทติ สิกขายะ โสตุนัง.

พระไตรปิฎกคอมพิวเตอร์ที่มหาวิทยาลัยมหิดล
อันเป็นหน่วยงานของรัฐที่จัดทำขึ้นอย่างดี
พระองค์พระราชทานพระบรมราชานุเคราะห์แก่หน่วยงานนั้น
เพื่อประโยชน์แก่การศึกษาสำหรับผู้ใฝ่ศึกษาทั้งหลาย



(ปฐมภการวิปุลาคาถา)

คำว่า “โภคิต” เป็นการสร้างเลียนเสียงคำว่า “คอมพิวเตอร์”
และจากถ้อยคำที่ได้นี้ สามารถบอกคุณลักษณะประการหนึ่งของคอมพิวเตอร์
โดยการวิเคราะห์คำได้ว่า “โคสุ ปถวีสุ นานาเทเสสุ อภิพฺยาเปตฺวา อิโต คโต ปวตฺโตติ โคภิโต”
(โค +อภิ+อิ+ ต) แปลว่า “เป็นสิ่งที่ดำเนินไปอย่างแพร่หลายในแดนดินถิ่นต่างๆ”

 

๕๖. พ ร ะ ม ห า ช น ก


อุคฺคณฺหิ พุทธจริยํ ปสีทิตฺวาน วีริเย
ชนกํ ชาตกํ รจิ โส สฺยามิกาย ภาสโต.

อุคคัณหิ พุทธะจะริยัง ปะสีทิตวานะ วีริเย
ชะนะกัง ชาตะกัง ระจิ โส สฺยามิกายะ ภาสะโต.

พระองค์ทรงศึกษาพระพุทธจริยา
ทรงเลื่อมใสในเรื่องความเพียร
จึงทรงพระราชนิพนธ์ชาดกเรื่องพระมหาชนก
เป็นภาษาไทย



(ปฐมนการตติยชการวิปุลาคาถา)

 

๕๗. ติ โ ต


ติโตติอาทิกา คนฺถา สฺยามิกาปริวตฺติตา
นานาภาสาสุ โกสลฺลํ ทสฺเสนฺติ ตสฺส อุตฺตรํ.

ติโตติอาทิกา คันถา สยามิกาปะริวัตติตา
นานาภาสาสุ โกสัลลัง ทัสเสนะติ ตัสสะ อุตตะรัง.

พระราชนิพนธ์เรื่อง “ติโต” เป็นต้น
ที่ทรงแปลเป็นภาษาไทย
แสดงให้เห็นถึงพระปรีชาสามารถที่สูงยิ่ง
ในด้านภาษาต่างๆ ของพระองค์



(ปถฺยาวตฺตคาถา)

 

๕๘. ฟั ง พ ร ะ บ ร ม ร า โ ช ว า ท วั น เ ฉ ลิ ม พ ร ะ ช น ม พ ร ร ษ า


ชาตกาล’ สฺส สมปตฺเต สมาคนฺตา มหาชนา
ราโชวาทํ สุสฺสูสนฺติ โมทยนฺตานุหายเน.

ชาตะกาลัสสะ สะมปัตเต สะมาคันตา มหาชะนา
ราโชวาทัง สุสฺสูสันติ โมทะยันตานุหายะเน.

เมื่อถึงวาระวันเฉลิมพระชนมพรรษา
ประชาชนต่างยินดีปรีดา
พร้อมใจกันมารับฟังพระบรมราโชวาทเป็นประจำทุกปี



(ตติยมการวิปุลาคาถา)

 

๕๙. เ ศ ร ษ ฐ กิ จ พ อ เ พี ย ง


อลํมตฺตปริโภโค เอกเมกํ สุขาปเย
มากาสาติกฺกมฺม พลํ เอวํ สาสิ ปุนปฺปุนํ

อะลังมัตตะปะริโภโค เอกะเมกํ สุขาปะเย
มากาสาติกกัมมะ พะลัง เอวัง สาสิ ปุนัปปุนัง.

การพอมีพอกินอย่างพอเพียงคือพอประมาณ
ช่วยทำให้แต่ละคนเป็นสุข
อย่าทำเกินกำลัง
ทรงสอนเนืองๆ อย่างนี้



(ปฐมสการตติยภการวิปุลาคาถา)